Rozważania na temat sposobów zakwestionowania opinii biegłego wydanej w toku postępowania sądowego należy poprzedzić pytaniem, czym właściwie jest wydana przez biegłego opinia?
W świetle stanowiska prezentowanego przez doktrynę oraz orzecznictwo opinią biegłego jest osąd o okolicznościach faktycznych, stanach lub zdarzeniach, do których poznania i wyjaśnienia wymagany jest określony zasób wiadomości specjalnych ułatwiający sądowi właściwą ocenę faktów i rozstrzygnięcie konkretnej sprawy (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 1969 r. w sprawie o sygn. I CR 140/69).
Należałoby zatem rozróżnić kwestię opinii biegłych sądowych wydawanych w postępowaniu cywilnym oraz karnym.
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks Postępowania Karnego ustawodawca wskazał, iż „jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych”.
Nierzadko można jednak spotkać się z sytuacją, gdy opinia biegłego dotknięta jest pewnymi brakami, wychodząc zatem naprzeciw podobnym przypadkom ustawodawca w art. 201 wspomnianej ustawy wprowadził możliwość ponownego wezwania tych samych biegłych bądź powołania innych. Należy jednak podkreślić, iż uprawnienie to zaktualizuje się jedynie w przypadku opinii: niejasnych, niepełnych bądź wtedy, gdy między różnymi opiniami wydanymi w tej samej sprawie zachodzi sprzeczność, natomiast fakt, że opinia nie jest przekonywująca dla stron nie może jawić się jako przesłanka dopuszczenia nowej bądź uzupełniającej opinii. (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z 20 kwietnia 2017 roku, sygn. akt: II KK 79/17).
Nie budzi wątpliwości fakt, iż z niepełnością opinii mamy do czynienia wtedy, gdy nie wyjaśnia ona wszystkich przedstawionych w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego kwestii ale także, gdy w opinii nie zostały udzielone odpowiedzi na zadane przez sąd pytania. Należy natomiast przychylić się do stanowiska wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. II KR 317/80, zgodnie z którym „opinia jest niejasna w szczególności wówczas, gdy przedstawione w niej sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz wywiedzione z nich wnioski nie spełniają wymogów czytelności i zrozumiałości z punktu widzenia wiedzy, z zakresu której opinia została wydana albo takich samych wymogów z punktu widzenia języka potocznego i języka prawniczego – co do istotnych okoliczności sprawy”.
Na uwagę zasługuje również fakt, iż art. 201 Kodeksu Postępowania Karnego „obliguje organ procesowy nie tylko do kontroli dowodu z opinii biegłego, ale również do wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości i zastrzeżeń” (tak też: Lech K. Paprzycki, komentarz do art. 201 kodeksu postępowania karnego). Konieczne jest zatem przeprowadzenie przez sąd procesu logicznego rozumowania, na mocy którego przychyli się on bądź odrzuci wyrażone w opinii stanowisko. Wnioskowanie przez strony o uzupełnienie wydanej opinii, względnie powołanie nowych biegłych w sytuacji, gdy nie mamy do czynienia z niepełnością, niejasnością bądź zachodzącą sprzecznością w opinii „należy za zmierzający w sposób oczywisty do przedłużenia postępowania” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie o sygn. II AKa 220/12”.
Przechodząc zaś na grunt postępowania cywilnego należałoby przytoczyć regulację art. 278 Kodeksu Postępowania Cywilnego, zgodnie z którą „w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii”. Co do zasady udział biegłego w postępowaniu cywilnym zależny jest od decyzji sądu, stwierdzającego konieczność posiłkowania się wiedzą specjalistyczną. Nie można jednak zapominać, iż istnieje katalog spraw, w których przedstawienie przez biegłego opinii jest obligatoryjne (np. w sprawach o ubezwłasnowolnienie).
Ustawa nie określa okoliczności, mogących stać się podstawą do kwestionowania opinii sporządzonej przez biegłego, należałoby zatem wskazać, iż z cała pewnością za niedopuszczalne trzeba uznać:
- ustalanie stanu faktycznego sprawy, które to należy do kompetencji sądu,
- powoływanie się przez biegłego na własne spostrzeżenia o okolicznościach faktycznych,
- przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w celu ustalenia obowiązującego stanu prawnego oraz zasad stosowania i wykładni obowiązujących przepisów prawa.
Dowód z opinii biegłego podlega ocenie sądu zgodnie z kryteriami wyrażonymi w art. 233 §1 Kodeksu Postępowania Cywilnego, tj. ocena wiarygodności i mocy dowodów następuje według własnego przekonania sędziego.
Należy pamiętać, iż sąd nie ma obowiązku dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego w każdym przypadku, gdy wydana opinia jest niekorzystna dla strony składającej wniosek o dopuszczenie dowodu z innego biegłego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2001 r. w sprawie o sygn. IV CKN 478/00), dlatego też wniosek o zasięgnięcie opinii innego biegłego lub wydanie opinii uzupełniającej, powinien każdorazowo zawierać argumentację wykazującą konieczność usunięcia niejasności zawartych w treści opinii, jej sprzeczności bądź uzasadniać potrzebę uzupełnienia dotychczasowej opinii.
